Page 10 - 07

8 A. ZİHNİOĞLU ve Y. ÜNSAN

Şekil 5. Dümen yalpa engelleyici.

2.5 Yalpa tankı
1878 yılında HMS Inflexible gemisinin yaralı stabilitesi hakkında çalışma yapan bir komite,
hasarlı kompartımanlar arasında serbest su akışının yalpa doğrultucu güce pozitif etkisi
olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum ancak az sayıda hasarlı kompartıman ve yeteri miktarda
su için geçerlidir [3,8].
Bu çalışmaların sonucu olarak HMS Inflexible 1880 yılında kalıcı olarak su tankları ile
donatılmıştır Watt [26,27]. Bu çalışma, Froude tarafından yapılan çalışma ile beraber pasif
yalpa tankının ilk örneğidir.
Bu çalışmanın devamında Frahm tarafından 1911 yılında Froude ve Watt’ın pasif tanklarından
daha etkili olan Şekil 6’da gösterilen U tankları yapılmıştır [28]. U tankın doğal frekansı ile
tekne yalpa doğal frekansının birbirlerine eşit olması alınacak verimi azami düzeye çıkaracaktır.
Ancak teknenin yalpa frekansı doğal frekansından uzaklaştıkça, tankların yalpa sönümleme
verimi azalacaktır. Bu durumun önüne aktif kontrol ile geçilebilir.
Aktif yalpa tankları üzerinde çalışmalar 1930 yılında başlamıştır. Minorsky 1934 yılında bir
pompa kullanarak tanklardaki akışı değiştirmiştir [29]. Sıvı hızı, yalpa ivmesine göre değişiklik
göstermiştir.
1960 ve 1970’li yıllarda bu tankların geliştirilmesi için Vasta ve diğerleri [30], Goodrich [3]
tarafından çalışmalar yürütülmüştür. Vasta ve diğerlerinin çalışmasında, 1930 yılı ve sonrasında
Amerikan Donanmasında yapılan çalışmalar özetlenmekte ve Stanford Üniversitesi’nde 1950
yıllarda çıkarılan tank matematiksel modelini içermektedir.
Azami verimin alınabilmesi için, tekne üzerinde olabildiğince merkez hattından uzağa
yerleştirilen, yalpa yapılan tarafın aksi tarafına sıvı pompalanması veya tanklar arasındaki hava
iştirakinin bir valf ile kontrol edilmesi suretiyle çalışan bir sistemdir. Çok fazla yer kapladıkları
için günümüzde özellikle askeri gemilerde uygulama alanları mevcut değildir.
Tank ve pompa sistemi boyutlandırılırken gemi eni, tonajı, yalpa periyodu ve pompa debisi
dikkate alınmalıdır.

GiDB|DERGi Sayı 7, 2016