Page 9 - 07

GEMİLER İÇİN YALPA SÖNÜMLEYİCİ SİSTEMLER 7

Şekil 4. Yalpa kanadı.

2.4 Dümen yalpa engelleyici

Dümenlerin yalpa engelleyici olarak kullanılması fikri ilk olarak oto pilot kontrolündeki
gemilerin yalpa hareketinin gözlenmesi neticesinde ortaya çıkmıştır. 1967 yılında American
Resolute isimli yük gemisinin kış aylarındaki Atlantik geçişi sırasında otomatik pilot
devredeyken yaşanan aşırı yalpa hareketleri Taggart tarafından incelenmiştir [13].

1967 yılındaki geçişte yapılan gözlemler ve 1968 yaz aylarında toplanan veri ile oluşturulan
modelden elde edilen sonuçlarda, gemi üzerinde fazla miktarda sürat olmadığında dahi, pruva
istikametindeki yüksek frekanslı gezinmenin, oto pilotun geminin doğal yalpa frekansına yakın
frekanslarda dümen kumandasına sebep oluştuğu ve bu nedenle de geminin yüksek yalpa
hareketine maruz kaldığı belirlenmiştir.

Bu gözlemlerden yararlanarak 1972 yılında van Gunsteren tarafından M.S.Peggy isimli motor
yatta tam ölçekli deneyler yapılmıştır [14]. Van Gunsteren’den ayrı olarak, Cowley ve Lambert
tarafından, bir yük gemisinin analog bilgisayar kullanılarak hazırlanan model benzetim
sonuçları sunulmuştur [15]. Daha sonra tam ölçekli deney sonuçları Cowley ve Lambert
tarafından yapılmıştır [16,17].

Ticari gemilerde dümen yalpa engelleyiciler ile yaşanan gelişmeler neticesinde İngiltere’de
askeri gemiler üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Carley ve Lloyd dümen yalpa engelleyicilerin
sadece faydalarını değil, aynı zamanda dümenin yalpa önleyici olarak kullanımından
kaynaklanan zorlukları da içeren eserlerini sunmuşlardır [18,19]. Bu çalışmalar dümen yalpa
engelleyicilerin performans kısıtlarını içeren ilk çalışmalar olmuştur.

Dümenin, yalpa önleyici olarak kullanımına ilişkin 1970’te başlayan çalışmalar sonucunda, bu
yalpa engelleme yönteminden elde edilen verimin düşük olduğu ortaya çıkmıştır. Sonraları daha
gelişmiş kontrol algoritmaları ve dijital bilgisayarlar yardımıyla performansları artırılmıştır.
1980 yılında Baitis tarafından %50 yalpa sönümlemesine ulaşıldığı bildirilmiştir [20]. Bu
çalışmadan sonra 1980 – 1990 arasında Van Der Klught, Kallström, Kalström ve diğerleri,
Blanke ve diğerleri ve Van Amerongen ve diğerleri tarafından askeri alanda başarılı çalışmalar
yapılmıştır [21-25].

Dümen yalpa engelleyiciler, geminin dönüş hareketi sırasında yüzme merkezi ve ağırlık merkezi
arasındaki moment kolu ve merkezkaç kuvvetinden faydalanarak gemi yalpasını
sönümlendirmek için kullanılırlar. Uygun bir kontrol sistemi yardımıyla yalpa kanatları ile
kombine olarak kullanılabilirler.

Yalpa kanatları tahrik elemanı boyutlandırılması için belirtilen hususlar dümen yalpa
engelleyiciler için de dikkate alınmalıdır.

Sayı 7, 2016 GiDB|DERGi