Page 37 - 04

ETİK DEĞERLER VE MÜHENDİSLİK 35

Kişi olarak mühendislerin eylem, karar ve davranışlarında, hareketlerin içeriğini belirleyerek
yön veren değerler, aynı zamanda bir mühendislik uygulamasının veya olgunun
değerlendirilerek yargılamasının yapılmasını, o uygulamanın başarılı veya başarısız olduğuna
karar vermesi noktasında temel belirleyici rolü oynarlar. “Bu gemi şekli başarısızdır,”
dendiğinde bir mühendislik eseri ile ilgili ancak “bir mühendislik olgusuna bağlı olarak yapılan
eylem doğrudur,” değeri ile bir değerleme yapılarak davranış ile ilgili karar verilmiş olur. Bir
şeye başarılı ve başarısız demek, ona karşı değer vererek ya da vermeyerek, olumlu veya
olumsuz bir tavır almak, yargıda bulunmaktır. Bu tavır, kişinin sahip olduğu ilkeler, değerler ve
anlamalar tarafından yönlendirilir. Diğer bir deyişle, karar verme veya seçme iradî bir durum
olup, kişilerin sahip olduğu ilkeler, değerler ve anlamlar çerçevesinde yapılır. Değerleri ve
ilkeleri belirleyen unsur kişilerin rasyonel seçimleri olduğu gibi kişilerin rasyonel seçimlerini de
belirleyen unsur değer ve anlamlardır.

Değerler ve ilkeler hem kişilerin rasyonel seçimlerinin sonucu, hem de seçimlerinin
nedenidirler. Değerler, kişinin kararlarına doğrudan etki ederek, eylem ve davranışlarını belirler.
Bu çerçevede, kişilerin amaçlarının belirlenmesi, arzuların, özlemlerin veya beklentilerin
ötesinde aslında değerlerin konusudurlar. Çünkü bir şeye değer biçmek veya değer vermek,
kişilerin bir konuda yapması gereken şeylerin belirlenmesi konusunda adım atmaktır. Bu
nedenle de mühendislik bağlamında değerleri belirlemek, dolaylı olarak mühendislik eylemleri
için bir takım asli amaçları belirlemek ve bu amaçları gerçekleştirmek için izlenmesi gereken
tutum ve davranış modellerini ortaya koymaktır.

Her bir mühendislik uygulaması insanın etik ilkeleri, değerleri ve anlamlarıyla doğrudan
bağlantılıdır. Fakat hiçbir mühendislik uygulamasının koşulsuz ve kendi içinde bir değeri
yoktur. Diğer bir deyişle, hiçbir mühendislik uygulamasının kendinde amacı, başka bir şeye bir
araç olmaktan ziyade sırf kendisi için talep edilen, amaçlanan ve sonlanan veya insandan
bağımsız içkin “kendi başına değeri”, yani kendi için var olan bir değeri yoktur. Aslında, bir
şeyin içkin değere sahip olmadığını söylemek, bu şeyin değerini kendi varlığının ötesinde
nedenlerden, yani başka bir kaynaktan, genellikle de sonuçlarından aldığını ileri sürmektir
(Audi, 1997). Herhangi bir şeyin sadece mühendislik eseri veya mühendislik uygulaması başka
bir şeye araç olmaksızın var olması, böylece sadece kendinde amaç olması dolaysıyla herhangi
bir değer taşımaz. Onların değeri diğer değer ve amaçların varlığı ile doğrudan ilişkili, yani
araçsaldır.

Bu araçsal ilişki içerisinde, mühendislik ürünlerinde başarının ölçütü asli değerlere bağlı olarak
belirlenen amaca ulaşmaktır. Bu durum ürünün işlevselliği ile yakından ilgilidir. Bir şeyin
işlevselliği, tasarım ile sistem yapısı veya ürün ile kullanım bağlamı arasında bağlantı
kurulmasıdır. Aynı zamanda işlevsellik, ürünü üretmedeki veya kullanmadaki amacın
kendisidir. Bu nedenle, ürünün işlevselliğine ait bilgi, yeni bir ürünün tasarımı ya da var olan bir
uygulamayı onarma veya kullanma noktasında önemli bir role sahiptir. İşleve ait bilgi, ürünü ve
uygulamayı yapısal sistemin ya da ortamın gömülü parçası olarak tanımlar ve bu çerçevede de
parçanın bütün içindeki işlevine, yani parçanın amaca erişmede nasıl katkıda bulunduğunu
açıklar.

Mühendislik alanındaki işlev, bir ürünün yapısal bir sistem içinde çalışması ve o ürünü özel bir
ortamda kullanan kullanıcıların, o ürünü kullandıklarında ne elde ettikleri ile yani “fayda
değeri”yle ilgilidir. Mühendislik eserlerinin işlevselliği bir yandan belirli bir amaç ve arzu
doğrultusunda üretilen mühendislik ürünlerinin beklentileri karşılamasına göndermede
bulunurken diğer yandan da talep edilen ya da ihtiyaç duyulan şeyin, ekonomik, siyasi,

Sayı 4, 2015 GiDB|DERGi