Page 38 - 04

36 G.KOÇAN

toplumsal koşullar da dâhil olmak üzere bir arka plan bağlamına ve altyapı koşullarının iyi
anlaşılmasına atıfta bulunur. Herhangi bir mühendislik uygulamasının başarısı, var olan tüm
bağlamsal seçeneklerin (eylemler, iç ve dış kaynaklar, kurallar ve kurumlar vb.) sonuçlarıyla,
yani ortaya çıkardıkları neticeler bakımından değerlendirilmesiyle doğrudan ilgilidir. Örneğin,
teknolojik olarak en gelişmiş kabul edilebilecek bir mühendislik eseri belirli bir ihtiyacı
karşılamak için tasarlanmış en iyi ve en uygun eser olmayabilir. Teknolojik olarak daha az
gelişmiş gemi inşa mühendisliği ürünü tasarlayarak üretmek, ekonomik açıdan daha ucuz ve
sosyal ve kültürel yönden daha uygun olabilir. Bu açıdan bakıldığında, bir şeyin başarılı bir
mühendislik uygulaması olarak tanımlanabilmesi için, üretilen mühendislik eserinin hem teknik
ve bilimsel açıdan sağlam ve tutarlı olması hem de kültürel, sosyal ve ekonomik değişkenler
çerçevesinde ortaya çıkardığı sonuçlar bakımından amaçlara uygun olması gerekmektedir.
İşlevsel analiz, mühendislik ürününün değerlendirilmesinde anahtar bir role sahiptir.

Bu çerçevede, ilk bakışta mühendislik uygulamalarında başarının ölçütü, hedeflenen amaca
ulaşmak, yani üretilen ürünün işlevselliği, yani fayda değeri olduğu söylenebilir. Buradaki
ürünün işlevselliği yani fayda değeri bir yandan belirli bir amaç ve arzu doğrultusunda
beklentileri karşılamasına göndermede bulunurken diğer yandan da talep edilen ya da ihtiyaç
duyulan şeyin, ekonomik, siyasi, toplumsal ve çevresel koşulları da dâhil olmak üzere bir arka
plan bağlamına, geniş altyapı koşullarına ve bu koşulların iyi anlaşılmasına atıfta bulunur
(Bentham, 1948). Diğer bir deyişle, mühendisliğin başarısı, uygulama bağlamında kaynakların
etkin ve işlevsel kullanımı ve yönetimi ile ilgili olduğu kadar fiziksel, ekonomik, sosyal
ortamların, değer ve ilkelerin dikkate alınmasıyla da doğrudan ilişkilidir. Aslında mühendislik,
uygulama bağlamında, hem içsel hem de dışsal öğelerin işlevsel bir bütün olarak, bir amaç
doğrultusunda, fayda değerini üretmek için bir araya getirilmesidir.

Fayda değerine bağlı başarı, aslında sürekli ve öznel bir nitelik gösterir. Bu çerçevede de
mühendislik uygulamalarının gerçek nesnel bir başarı değerinin olmadığı söylenebilir. Bir şeyin
başarı değeri, insanın arzu ve isteklerinin karşılanması ve bir amaca ulaşılmasıyla ilgilidir.
İnsanın arzu ve istekleri, amaçları, zaman ve mekân içeresinde kişiden kişiye göre değişerek
farklılaştığı için özneldir. Hatta aynı kişi bile yaşam amaçlarını, yaşamının farklı zamanlarında
değişen arzu ve isteklerine bağlı olarak değiştirir. Bu noktada, bir mühendislik eserinin,
eylemde bulunan kişiyi amacına ulaştırmak ya da birtakım sonuçları ortaya çıkarmak için
araçsal olmasından ötürü önemli ve başarılı olduğu ileri sürülebilir. Her zaman amaçlara araç
konumunda olan mühendislik uygulamaları, nihaî amaçlara erişmeyi sağlamadaki faydalarına
göre başarılı ya da başarısız bulunur. Bir uygulamanın başarı değeri, kişilerin nihai amaçlarının
ya da arzu ve isteklerinin değerinden türetilir. Diğer bir deyişle, bir mühendislik eseri veya
uygulaması sadece kişilerin amaçlarına ulaşmasını, arzu ve isteklerini karşılamaya fayda
sağladığı sürece başarılıdır. Bu yüzden, herhangi bir mühendislik uygulamasının başarı değeri,
yansımasını bir amaca yönelik üretimde ya da kullanımında bulur. Bir amaç kapsamında hayata
geçirilen bir uygulamanın başarı değerinde, aslında belirleyici olan insanın değerleme
kapsamında ilişkilendirdiği anlam ve tercihlerdir. Bilim ve teknolojiyi kullanarak bazı amaçlara
ulaşmak için özel olarak bir mühendislik eseri tasarlanıp üretilmesi kararı verildiğinde, o eser
bir amacın gerçekleştirilmesi olarak ayrı bir değer olur. Daha sonra diğer insanlar, bazı
amaçları gerçekleştirmesi için mühendislerin ürettiği ve kendi başına değer haline gelen bu eseri
kullandıklarında, eseri sadece kendi amaçlarının gerçekleşmesi için araç haline getirmekle
kalmazlar, aynı zamanda başka bir değere (amaç değere) tekrar araç değer haline getirirler. Bu
çerçevede, her bir mühendislik eserinin, insan aklı ve hayali ve onun çıktısı olan eylem
sayesinde hem bir amaç değeri, hem de araç değeri vardır.

GiDB|DERGi Sayı 4, 2015